'Eigenwijs in onderwijsland'. De Leefwerkschool Eigenwijs te Nijmegen

Op 4 mei 1982 richtte een aantal Nijmeegse biologiestudenten en -didiactici uit onvrede met het bestaande schoolsysteem de Leefwerkschool Eigenwijs op voor mavo-, havo- en vwo-leerlingen van 14 tot 19 jaar. Aanvankelijk bezochten vooral kinderen van ouders uit de wat betere milieus, die hun kinderen niet naar een 'leerfabriek' wilden sturen, de school. Na verloop van tijd verschoof het accent naar jongeren die om wat voor reden dan ook niet pasten binnen het normale schoolsysteem, jongeren uit 'moeilijke' gezinnen, zwerfjongeren en 'onhandelbare' jongeren.

De uitgangspunten van de school zijn: leerrecht in plaats van leerplicht en de beoogde combinatie van wonen en leren, leven en werken. Eigenwijs heeft geen leraren en geen leerlingen, maar medewerkers en jongeren, iedereen is gelijk. Vrijheid, gelijkheid en zelfstandigheid zijn de principes van de school. Projectonderwijs staat centraal.

Foto ter gelegenheid van het 15-jarig bestaan van de school in 1997

De school begon in 1982 in een ruimte boven café de Cantine aan de Berg en Dalseweg. Na het gekraakte fabriekspand 'De Koopvaart', een klein opslagkantoor (Van Gend en Loos) in de Van Diemerbroeckstraat en een klein bedrijfspand in de Derde Walstraat betrok men in 1988 een voormalig kleuterschoolgebouw in De Bongerdstraat. In 1999 verhuisde de school naar de Heyendaalseweg 235. Vanaf het schooljaar 2008/2009 maakt de school onderdeel uit van het Flex College Nijmegen.

Het archief bevat onder meer vergaderstukken van werk- en teamvergaderingen, het schoolblad 'De Nieuwsgier' en stukken betreffende leerlingen en medewerkers en het onderwijs. Speciale aandacht verdient de serie logboeken van de jongeren, waarin zij op- en aanmerkingen over de medewerkers en jongeren en het onderwijs schrijven. Het onderwijsproject 'Dolle Dwaze Dagen', het benefietfestijn 'Niet te geleuven party', het opvangproject voor jongeren 'Stichting Toi-même' in Frankrijk, een geldinzamelingsactie voor Braziliaanse zwerfkinderen geven een mooi beeld van de diverse onderwijs- en buitenschoolse activiteiten van de jongeren en medewerkers.

Onderwijsproject 'Dolle Dwaze Dagen'

De archieven van de Leefwerkschool Eigenwijs en haar schoolbestuur Stichting Eigen-Wijs zijn geïnventariseerd en te raadplegen op de website van het Regionaal Archief Nijmegen (RAN). Voor het raadplegen van de originele stukken kan men terecht in de studiezaal van het RAN.

- Stichting Eigen-Wijs
- Leefwerkschool Eigenwijs

Heumense brouwerij in een liefdesverhaal

Dat het archief van de Heumense brouwerij Bergzicht sinds kort te raadplegen is in het Regionaal Archief Nijmegen, was al te lezen in deze blog. Het Regionaal Archief bezit sinds kort een verhalenbundel waarin de brouwerij een rol speelt.

De bundel Een immortellenkrans uit 1897 bevat de laatste novellen van de Roermondse schrijver Emile Seipgens (1837-1896). Seipgens geeft van 1859 tot 1874 leiding aan een bierbrouwerij in zijn geboortestad en werkt later als leraar op diverse hogere burgerscholen in den lande. Ondertussen schrijft hij gedichten, korte verhalen en toneelwerken. Veel van zijn verhalen gaan over Limburg, sommige zijn geschreven in het Roermonds dialect.

Weifelende liefde, één van de zeven korte verhalen in Een immortellenkrans (en in het Nederlands geschreven), speelt zich af in en rond brouwerij Bergzicht. Frederik, een bijna zestigjarige vriend van de auteur, vertelt erin over de reden waarom hij nooit is getrouwd.

In 1856 verblijft Frederik drie weken op Bergzicht, de brouwerij van zijn oom Adolf. Hij valt er als een blok voor zijn nichtje Jacqueline, met wie hij veel tijd doorbrengt. Zij lijkt hem ook te mogen, maar terug in Roermond verneemt Frederik tot zijn ontsteltenis dat het opbloeien van de liefde tussen de twee een vooropgezet plan was van hun beide ouders. Heeft Jacqueline misschien weet van dit complot? Of heeft ze oprechte gevoelens voor hem? Frederik gaat op onderzoek uit, maar dan krijgt het verhaal een onverwachte wending…

In de 47 pagina’s, die vlot doorlezen, speelt de brouwerij een rol op de achtergrond: Weifelende liefde is in de eerste plaats een liefdesverhaal. Het landschap en de boeren in de omgeving worden nu en dan kort beschreven. Interessant is de vraag in hoeverre het verhaal op waarheid is gebaseerd. Volgens het verhaal neemt ‘oom Adolf’ na 1840 de leiding van de brouwerij van zijn vader over, archiefbronnen duiden op een overname van vader op zoon Van den Broek in 1842.

Er zit nog een klein Nijmeegs aspect aan de bundel: hij werd gedrukt bij P.A. Geurts in deze stad. Een immortellenkrans is op te vragen in de studiezaal van het archief.

Recept brandewijn (?) in archief Bierbrouwerij Bergzicht

Gebouwencomplex Brouwerij Bergzicht
Bron: Marieke Kruissen (Bierbrouwerij Graaf van Heumen)

In 1814 richtte Johannes van den Broek Bierbrouwerij Bergzigt te Heumen op. In 1842 nam zijn zoon Frans de brouwerij over en bouwde deze uit tot de grootste en modernste brouwerij van Gelderland. Het bier werd in heel Nederland gedronken en werd zelfs geëxporteerd naar Hong Kong en Java. Het bekendste bier van de brouwerij was het zogenaamde ‘Nieuw Licht’, dat zeker al rond 1848 gebrouwen werd.
Tot en met 1892 floreerde de brouwerij. Eigenaar was inmiddels Albertus Adrianus Joannes, die rond 1874 naast zijn vader in de zaak was gekomen. Vanwege een algemene malaise ging ging de brouwerij achteruit. Het aantal werknemers nam af. Begin twintigste eeuw lag de productie zelfs nagenoeg stil. Na 1911 trad herstel op. Eigenares was Maria Theresia Dorothea Haffmans, weduwe van Albertus. Tijdens de Eerste Wereldoorlog leidden blokkades en beslagleggingen tot een ernstig gebrek aan grond- en brandstoffen. Het brouwen werd stilgelegd, de ketels en pompen werden gesloopt en de gebouwen kwamen leeg te staan. In 1920 sloot de brouwerij haar deuren.

In 1983 bouwde amateurbrouwer Herm Hegger op de oude plaats van Bergzicht een nieuwe brouwerij met de naam ‘Raaf’. Brouwerij Raaf moest in 1995 haar deuren sluiten. Sinds 1995 is landgoed Bergzicht De Raaf (Landgoed Bergzicht De Raaf)in handen van de familie Kruissen, die de oude bierbrouwerij ombouwde tot een locatie voor feestelijke bijeenkomsten. In de voormalige kuiperij werd in 2009 de nieuwe bierbrouwerij ‘Graaf van Heumen’ geopend (Graaf van Heumen).

Archief Bierbrouwerij Bergzicht, invnr. 3 recept met brandewijn? (fragment)

Mevrouw Hageman te Nijmegen schonk in 2013 de door de heer C.J. van Leent verzamelde archiefstukken betreffende de Bierbrouwerij Bergzicht en de familie Van den Broek te Heumen aan het Regionaal Archief Nijmegen (RAN). Het archief van de brouwerij bevat onder andere series brieven, vergunningen, patenten, akten van aankoop, verkoop en verpachting van de brouwerij en stukken betreffende een historisch onderzoek naar de brouwerij. Onder de stukken bevindt zich ook een stuk met wat lijkt op een recept maar ook een schoonmaakinstructie kan zijn (zie scan). De series ingekomen en uitgaande brieven en briefkaarten geeft een mooi beeld van de productie en levering van bier en de wijdvertakte relaties van de brouwerij, tot zelfs in het buitenland. Het archief van de familie Van den Broek bevat onder andere uittreksels uit doop-, overlijdens- en bevolkingsregisters, testamenten, akten van huwelijkse voorwaarden, boedelinventarissen, akten van aankoop, verhuur en verkoop van woningen en landerijen.

De beschrijving van de stukken zijn online beschikbaar via onderstaande toegangen. De originele stukken zijn in te zien in de studiezaal van het archief.

• Bierbrouwerij Bergzicht te Heumen, 1836-1911 (1992)
• Familie Van den Broek, (1792) 1817-1930

Moord en ander moois

Twee jaar geleden stond er een enthousiaste dame aan de balie van de studiezaal van het archief: of ik nog bijzondere verhalen kende die in de archieven te vinden waren? Liefst een beetje spannend of luguber. Een moord bijvoorbeeld? Die dame bleek schrijfster Steffie van den Oord. Deze week verschijnt haar nieuwe boek Vonk, het spannende verhaal van een roemruchte 'liefdesmoord' in het Nijmegen van 1713, gebaseerd op een bijzonder dossier uit het Oud Rechterlijk Archief Nijmegen. 

Driehonderd jaar later lezen de processtukken van de 'liefdesmoord' als een shakespeariaans drama over verleiding en verraad. Met dwingende liefdesbrieven die dienden als bewijsstukken, met geruchtmakende getuigenissen, en een met bloed ondertekende verklaring waarmee de luitenant Anna Maria wilde verleiden om haar kinderen te verlaten. Van den Oord was afgelopen zondag te gast bij Kunststof TV waar ze uitvoerig over haar bijzondere ontdekking vertelde. Het fragment is te bekijken via Uitzending Gemist.

Dat archieven vol zitten met prachtige verhalen en nog te ontdekken historische schatten behoeft geen betoog. Een bloemlezing van bijzondere archiefstukken stond onlangs centraal bij de verkiezing van het Stuk van het Jaar, waarbij de foto van de Nijmeegse Waalbrug in aanbouw op een verdienstelijke zevende plaats eindigde.

Bekijk een verslag van de boekpresentatie door zekerwel.nl.