Werk mee aan de Nijmeegse militieregisters!

Screenshot Vele Handen

Deze week gaat het erfgoedfestival Gelegerd in Gelderland van start. De hele zomer komt er aandacht voor het militaire verleden van de provincie. Ook het Regionaal Archief Nijmegen heeft op dit gebied een nieuwtje: scans van de Nijmeegse militieregisters zijn online geplaatst. 


Militieregisters bevatten interessante informatie over dienstplichtige personen. Had uw voorvader bijvoorbeeld een kromme neus en kromme benen? Was hij kruidenier, smid of landarbeider? Dit kunt u vinden in de militieregisters. De militieregisters van het kanton Nijmegen staan vanaf nu online op de website van Vele Handen. Het betreft de registers over de jaren 1815-1888. De scans van deze interessante historische bronnen staan klaar op de website van Vele Handen om door enthousiaste vrijwilligers geïndexeerd te worden. Scans van sommige militieregisters zijn (voorlopig tegen betaling) te raadplegen op de website Militieregisters.nl.

Vele Handen (voluit ‘Vele Handen maken licht werk. Open archieven door crowdsourcing’) is een crowdsourcing-project dat is opgezet door Stadsarchief Amsterdam en Pictura BV. Doel is om papieren archiefmateriaal digitaal toegankelijk te maken door een beroep te doen op vrijwilligers met een passie voor het verleden. Zestien andere archiefinstellingen, waaronder het Regionaal Archief Nijmegen hebben zich bij dit project aangesloten. Vrijwilligers die helpen met het invoeren en controleren van gegevens verdienen punten die ze om kunnen zetten in tegoed waarmee scans kunnen worden bekeken en gedownload.

Militieregisters vormden het papieren instrument van de overheid om op lokale schaal de administratie van dienstplichtigen bij te houden. Ze bevatten interessante gegevens over personen. Meer informatie over militieregisters kunt u vinden in onze Kennisbank. Dat Vele Handen het voor iedereen mogelijk maakt om mee te helpen met het ontsluiten van dit unieke (nu ook Nijmeegse) archiefmateriaal is een belangrijke stap in het ondersteunen van historisch en genealogisch onderzoek.

Meld je aan op Vele Handen en doe mee!

Van de oudste tot de nieuwste foto’s van Nijmegen

Bij de fotocollectie van een archiefdienst ben je vaak geneigd om in de eerste plaats aan historische foto’s te denken. Daaraan heeft het Regionaal Archief Nijmegen geen gebrek, hoewel nog meer materiaal uit de negentiende eeuw zeer welkom zou zijn. Een oproep hiervoor leverde onlangs nog een aantal stadsgezichten uit ca. 1860 van de fotograaf Julius Schaarwächter op, misschien wel de oudste foto’s van Nijmegen.

Herbouwd bruggenhoofd bij de spoorbrug, 2009.
Foto: Jan Eichelsheim.
Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen DF198

Het Regionaal Archief streeft er echter ook naar om zijn fotocollectie up-to-date te houden waar het gaat om het Nijmegen van nu. Lange tijd zijn beelden uit de afgelopen drie decennia enigszins ondervertegenwoordigd geweest in de collectie. Gelukkig is het archief die schade de laatste jaren aan het inhalen. Zo heeft het archief onlangs nog van fotograaf Flip Franssen een collectie negatieven over de stadsvernieuwing van Nijmegen gedurende de jaren ’80 van de vorige eeuw kunnen verwerven.

Fietsenstalling annex atoomschuilkelder aan de
Scheidemakershof vòòr de sloop, 2009.
Foto: Jan Eichelsheim.
Fotocollectie Regionaal Archief Nijmegen DF238

De meest recente ontwikkelingen in de stad worden door enkele ‘huisfotografen’ van het archief ten behoeve van de fotocollectie nauwkeurig vastgelegd. Eén van hen is een oud-medewerker van het archief, Jan Eichelsheim. Ooit begonnen als woningstoffeerder, later werkzaam als buschauffeur voor de toenmalige Centrale Vervoersdienst, was hij van 1985 tot 2006 in dienst bij het Regionaal Archief. Eerst als huismeester van het Arsenaal, en na de verhuizing van het archief naar de huidige locatie nog enkele jaren als beschrijver van de fotocollectie. Dat Jan echter zelf ook een zeer verdienstelijk fotograaf is, bleek toen hij na zijn vervroegde uittreding vrijwel onmiddellijk met enthousiasme voor het archief is gaan fotograferen, waarbij hij zich met name toelegt op de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Zo volgt hij de herinrichting van Plein 1944 op de voet, en legde hij gebouwen die daarvoor moesten wijken, zoals de schuilkelder aan de Scheidemakershof, nog net op tijd fotografisch vast voor het nageslacht.

De beeldbank van het Regionaal Archief telt inmiddels bijna 300 foto’s van de hand van Jan Eichelsheim, die te raadplegen zijn via de Digitale studiezaal.

Nogmaals: De oudste foto’s van Nijmegen?

In een zoektocht naar vier foto’s van kasteel Bat-Ouwe-Zate uit 1859 of 1860 plaatste ik een tijdje terug  een oproep op het weblog van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis en in het Nijmeegs Katern. Het leverde welgeteld één reactie op, maar wel een bijzondere. Adrie Bos, een particuliere fotoverzamelaar uit Beek-Ubbergen, meldde zich namelijk met maar liefst elf fraaie stadsgezichten uit circa 1858-1870, waarvan er zeven nog ontbraken in de fotocollectie van het Regionaal Archief. 

Kasteel Bat-Ouwe-Zate op de Lindenberg, circa 1860
(fotograaf Julius Schaarwächter). RAN, fotocollectie F47511

Negen van de elf foto’s dragen op de achterzijde een opdruk van de maker: Julius Schaarwächter, in de jaren 1852-1877 in Nijmegen werkzaam als fotograaf. Twee foto’s tonen gedeelten van het splinternieuwe kasteel Bat-Ouwe-Zate op de Lindenberg, maar het blijft lastig om te bepalen of het ‘platen’ zijn die Frans Hallo in 1860 beschrijft in het ‘Gedenkschrift’ over zijn kasteel. In het ene geval zou het kunnen gaan om de foto van de kasteelpoort, in het andere om de opname van ‘het gebouw met twee torens op de flanken’. De foto van kasteelpoort is overigens een van de beide foto’s zonder opdruk, maar de kans is groot dat ook hier Schaarwächter de camera heeft bediend. Tot circa 1866 was hij immers de enige in Nijmegen gevestigde fotograaf. Deze foto is overigens ook als stereofoto bekend.

De nu opgedoken stadsgezichten zijn uitgegeven als ‘cartes de visite’, een soort kartonnen visitekaartjes ter grootte van circa 6 x 8,5 centimeter, met een opgeplakte foto op albuminepapier. Helaas hebben de foto’s lang in het licht gehangen, waardoor ze aan contrast hebben verloren. Zoals gezegd dragen negen foto’s een opdruk van Schaarwächter. Het gaat om twee varianten. De opdruk op één foto vermeldt dat de maker op tentoonstellingen in 1858 én 1865 een medaille heeft gewonnen. Deze opname moet dus dateren van 1865 of later. De opdruk op de acht andere foto’s noemt alleen de medaille uit 1858, waaruit we kunnen opmaken dat deze opnamen gemaakt zijn in de periode 1858-1865. 

De Molenstraat in de richting van de Broerstraat, circa 1861-1865
(fotograaf Julius Schaarwächter). RAN, fotocollectie F47509

Van vier opnamen bezat het Regionaal Archief reeds afdrukken, maar deze kunnen nu nauwkeuriger worden gedateerd. Het is overigens opmerkelijk dat de foto die Schaarwächter in de jaren 1858-1865 maakte van de Oude Haven, later opnieuw op de markt is gebracht door onder anderen Gerard Korfmacher, in Nijmegen werkzaam als fotograaf vanaf circa 1867. Tot nu toe werd aangenomen dat laatstgenoemde ook de maker was.

Adrie Bos was zo vriendelijk om het Regionaal Archief scans van de stadsgezichten te laten maken ten behoeve van de beeldbank, waar iedereen ze voortaan kan bekijken. Liefhebbers kunnen de foto’s overigens ook bewonderen op Flickr en vanaf 11 juni op de ‘Archiefwand’ in de hal van de Bibliotheek Gelderland Zuid aan de Mariënburg.

De nu opgedoken stadsgezichten van Schaarwächter behoren ongetwijfeld tot de oudste foto's van Nijmegen. Maar of het ook de alleroudste zijn? Wie het weet, mag het zeggen!

Duits-Nederlands congres over Friedrich Gorissen

Afgelopen vrijdag vond in de Wasserburg Rindern bij Kleef een Duits-Nederlands congres plaats over Dr. Friedrich Gorissen en de cultuurgeschiedenis der ‘Niederrheinlande’. Ik was een van de ruim zestig belangstellenden uit beide landen en met hen heb ik genoten van vijf boeiende en leerzame lezingen van specialisten.

Het congres was onderdeel van het programma dat het Stadtarchiv Kleve, Museum Kurhaus Kleve en het Regionaal Archief Nijmegen dit jaar organiseren naar aanleiding van het honderdste geboortejaar van de Dr. Friedrich Gorissen (1912-1993).

Gorissen kwam in de lezingen naar voren als een eigenzinnig, gedreven en veelzijdig wetenschapper die een in meerdere opzichten indrukwekkend oeuvre heeft nagelaten. Professor Margret Wensky, die de historische stedeatlassen van Gorissen behandelde, verzuchtte dat alleen al de samenstelling van de atlas van het relatief kleine Kalkar voor de meesten een levenswerk zou zijn; voor Gorissen was het slechts een van zijn talrijke projecten. Femke de Roode, archeoloog bij de gemeente Nijmegen, onderstreepte het belang van Gorissens werk voor de archeologie. Zo suggereerde hij in 1956 op grond van archiefonderzoek dat Nijmegen in de late Middeleeuwen een dubbele stadsmuur heeft gehad, een verondersteling die lange tijd is genegeerd. Recente opgravingen op Plein 1944 tonen aan dat Gorissen het toch bij het rechte eind had.

De lezingen zullen worden gepubliceerd in een congresbundel, die naar verwachting begin 2013 zal verschijnen in de reeks Werken Gelre. De historische stede-atlas van Nijmegen van Gorissen is online beschikbaar in de bibliotheek van het archief en in de beeldbank zijn alle kaarten uit deze atlas opgenomen.