Verschijnende met Kerstmis

Bij het schrijven over Kerstmis in het archief is het natuurlijk verleidelijk om te wijzen op de vele kerstfoto's in de beeldbank. Dat is echter wel zeer voorspelbaar en dit doen we al op de startpagina van de Digitale Studiezaal. Ik heb nu eens de zoekterm Kerstmis op de archieven losgelaten en kreeg daardoor een bijzondere treffer.

In een charter uit 1603 in het Oud Stadsarchief komt namelijk ook Kerstmis voor. Op bijgaande foto is de tekst van dit charter te zien en – voor de paleografiekenners – te lezen. Het gaat om de

Bestuurlijk Archief der Stad Nijmegen, 1196-1810, invnr. 1224

Akte, waarbij Anna van Behem, weduwe van Johan van Uden, aan Frans Buijss verkoopt vier rentebrieven ten laste van de stad, groot respectievelijk 12½ Keizersgulden en verschijnende op Pasen, 9 enkele overlentse Rijnse guldens verschijnende op Johannes Nativitatis midzomer en op Kerstmis, 3 oude Frankrijkse schilden verschijnende op Pasen en op Victoris, en 1 gouden overlentse Rijnse gulden verschijnende op Pasen en op Victoris.

De beschrijving behoeft waarschijnlijk enige toelichting. Hoewel opgenomen onder de rubriek "Afgeloste rentebrieven, uitgegeven ten laste der stad Nijmegen" gaat het hier om een akte van verkoop. Hierin wordt de verkoop van vier rentebrieven door Anna van Behem aan Frans Buijs op 16 maart 1603 officieel bevestigd.

De eigenlijke rentebrieven ontbreken. Dit zijn de bewijzen dat de stad geld heeft geleend en daarvoor op vaste dagen in het jaar een bepaalde rente betaalt aan de lener. In deze gevallen vonden de uitbetalingen (het verschijnen) plaats op Kerstmis, Pasen, Johannes Nativitatis (Johannes de Doper) en op Victoris. Deze laatste dag is de in Nijmeegse archieven vaker voorkomende maar in Nederland weinig bekende feestdag van St. Victor van Xanten op 10 oktober.

Het leek me wel een leuke kerstpuzzel om te laten zoeken waar het woord Kerstmis in deze akte staat. Toen ik het charter bekeek, bleek dit echter nog moeilijker dan gedacht. Wie toch tijdens de donkere decemberavonden wil gaan puzzelen, moet niet verder lezen onder deze fraaie foto van een kerststal uit 1951 (ik kon het niet laten).

Kerststal op hoek In de Betouwstraat - 
Bisschop Hamerstraat, december 1951
Bron: Regionaal Archief Nijmegen

Niet alleen het schrift en de oude spelling maken het moeilijk maar het gezochte woord staat ook net onder de stempel (het eerste woord op de regel tussen de L en de D van betaald) : Christmisse (vgl. het Duitse Christmesse).

De verminking van het charter met de stempel dateert waarschijnlijk uit de negentiende eeuw toen uitstaande schulden door de stad afbetaald werden. Het was gebruikelijk om in dergelijke gevallen de betreffende oorkonde te ‘canceleren’ door doorhalen of doorsnijden. In dit geval ontbraken waarschijnlijk de rentebrieven en is deze akte als het bewijs voor de lening beschouwd. Dan is een stempel – waarvan je toch even schrikt – bij nader inzien minder erg.

Namens de collega's van het Regionaal Archief Nijmegen wens ik iedereen hele fijne kerstdagen (waarschijnlijk zonder uitbetaling van rente) en een gelukkig 2013.