Filmbeelden koninklijke bezoeken 1912 en 1950

In 2011 was er op dit weblog al kort aandacht voor Koninginnedag in Nijmegen. Dit jaar breng ik twee films over koninklijke bezoeken onder de aandacht.

Bij de weer zeer succesvolle jaarlijkse filmvertoning van Stichting Nijmegen Blijft in Beeld in De Vereeniging kwam ook het oudste filmpje uit haar collectie langs: een bezoek van koningin Wilhelmina in 1912 aan Nijmegen en het militair oefenterrein op de Groesbeekse Hei. De beelden zijn geweldig, met de klassieke auto, de bontjas van Hare Majesteit en het enthousiaste publiek dat nog zeer onwennig op de filmcamera reageert.

Bron: Regionaal Archief Nijmegen

Een vermelding van het bezoek van Wilhelmina in De Gelderlander ontbreekt opmerkelijk genoeg en er zijn ook geen foto's van bekend. Het bezoek van Koningin Juliana op 11 juli 1950 aan Nijmegen, als onderdeel van haar rondgang door Gelderland, is minder mysterieus zoals blijkt uit dit krantenartikel en de vele foto's. De filmbeelden van Polygoon met het kenmerkende commentaar bieden ook dit keer een prachtig tijdsbeeld. De eerste drie minuten van de reportage gaan over Nijmegen met de aankomst op de Waalbrug, een tocht door de versierde straten van de binnenstad, op de Mariënburg inspecteert de Koningin een erewacht en tot slot gaan de gasten met burgemeester Hustinx naar de raadszaal in het stadhuis.

Bron: Regionaal Archief Nijmegen

Deze en nog veel andere historische filmbeelden, waaronder nu ook Polygoonjournaals, zijn sinds enkele maanden te zien in de Digitale Studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen.

Papier wassen zonder onderdompeling?

Naast alle normale conserveringswerkzaamheden en cursusdagen in Amsterdam, daarover een andere keer meer, was er deze week tijd om na het experiment met de Gellan gum een tweede nieuwe restauratiemethode uit te proberen: "het wassen van papier zonder onderdompeling".

Het is een methode die heel weinig tijd kost maar bijzonder effectief blijkt te zijn. Je maakt gebruik van een viscose materiaal (Paraprint) met de volgende eigenschappen:

• sterke capillaire werking 
• grote diffusie capaciteit
• hoge natsterkte
• maatvast als het nat wordt

Met behulp van een fotobak, glasplaat, water en paraprint maak je een installatie waar het object wat je wilt reinigen in vochtige toestand op komt te liggen. Doordat het water onder het object dóór de paraprint heen trekt wordt vuil uit je object getrokken zonder dat je het helemaal in het water hoeft te doen. Het proces is goed controleerbaar.

Hierbij een aantal foto’s die verduidelijken hoe het proces in zijn werk gaat. Meer informatie over Paraprint OL60 en deze methode is te vinden in een artikel van o.a. Hilde Schalkx: 'Aqueous Treatment of Water-Sensitive Paper Objects' in het blad Journal of Paper Conservation (pdf-bestand).

  Overzicht van installatie, van boven naar beneden: affiche-paraprint- glasplaat-fotobak met water  

De paraprint hangt over de glasplaat in het water

 Detailopname, vóór de behandeling 

 Detailopname, na aantal uren doorspoelen 

 

Column geschiedeniscafé: "De oudste"

Jan Roelofs luistert elk Geschiedeniscafé in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis voortaan met een column op. De integrale tekst wordt daarna op dit blog gepubliceerd.

De Oudste

Ik was ooit de jongste van ons gezin. Na mij kwamen er geen broertjes of zusjes bij. Als je als jongste maar lang genoeg wacht en je oudere broers en zussen gaan allemaal op tijd dood dan wordt je vanzelf de oudste. Ik heb voor mij al mijn broers en zussen de oudste zien worden. En nu er niemand meer over is ben ik dat. Zo gaat dat bij mensen. Dat is onlosmakelijk met hun geschiedenis verbonden. Ik ben nu de oudste, maar om nu te zeggen dat dat mij ook maar in enigermate met een gevoel van triomf vervult, nee. Ik was graag nog veel langer de jongste gebleven.

Hoe anders is dat met steden. Die kwetteren graag in het rond dat zij de oudste zijn. Onlangs nog bij de intocht van Sinterklaas vertelde de burgemeester van Dordrecht trots dat zijn stad de oudste stad van Holland was. Let wel van Holland, niet van Nederland. Een andere stad, zeg maar gerust stadje, bracht daar tegen in dat zij dat waren. Dat het stadje nu niet eens meer in Holland lag deed er even niet meer toe. Destijds lag het wel in Holland, maar nu in Brabant, maar daar kon het stadje niets aan doen. Geertruidenberg, want daar gaat het om, kon er niets aan doen dat het begin 19e eeuw overging naar Brabant. En we hebben het over 17 jaar verschil. Dordrecht kreeg zijn stadsrechten in 1230, Geertruidenberg in 1213, maar dat is geen Hollandse stad meer. Maar toen wel. Wie het weet mag het zeggen.

Nee, dan pakte Nijmegen het voortvarender aan. Daar proclameerde de toenmalige burgemeester, niet gehinderd door enige kennis van zaken, eenvoudigweg dat we, u en ik en alle andere Nijmegenaren in 2005 Nijmegen 2000 zouden gaan vieren. Als dat waar zou zijn  dan was er in het jaar 5 na Chr. iets gebeurd dat die stelling zou moeten staven. Enig navorswerk leert mij dat er rond die tijd wel sprake is van de vestiging van Romeinse soldaten in deze streken, maar dan wordt het jaar 19 voor Chr. genoemd. Het jaar 5 na Chr. kom ik niet tegen. Toen was er ook nog geen sprake van Keizer Trajanus, want achter zijn naam staat als geboortejaar 53. Hij sterft in 117. Hij kan dus nooit in het jaar 5 Nijmegen markt- of stadsrechten hebben gegeven. Wel in 105, maar dan hadden we ons feestje 100 jaar later moeten vieren. Toch is met veel aplomb toen verklaard: Nijmegen 2000! Misschien geldt wel wat het apenvolk in Rudyard Kipling’s Jungle Book zegt: “We zeggen het allemaal, dus het is zo!”

Nee, ik haal mijn bewijs dat Nijmegen de oudste stad van Nederland is uit het ongerijmde. Maastricht zal wel nooit verdwijnen, dus die concurrentie blijft. Anders dan de ruimte die mijn broers en zussen mij gaven de oudste te worden. Als kind nam mijn vader mij mee naar de plek op het Valkhof waar volgens de inscriptie van niemand minder dan Christiaan Huygens Claudius knarsetandend en met grimmige blik stond en de adelaars van de wrekende troepen zag naderen. Dat waren dus de Romeinen. En ik weet ook wel dat er toen allang Romeinen in Nijmegen waren, maar wat maakt dat uit. Als het verhaal maar mooi is. Dat dacht de burgemeester bij Nijmegen 2000! tenslotte ook. In dat mooie verhaal past ook het ultieme bewijs dat Nijmegen de oudste stad van het land is. Ouder in ieder geval dan Dordrecht en Geertruidenberg, maar ook ouder dan Maastricht. Want het zal mij niet verbazen dat bij het aanleggen van de nieuwe brug in Nijmegen-West sporen worden gevonden van een middeleeuws, wat zeg ik vroeg Romeins Maas-Waalkanaal. En via dat kanaal zijn de Romeinen pas naar Maastricht getrokken om daar carnaval te vieren. Eerst Nijmegen, dan Maastricht. Nijmegen is -net als ik nu- de oudste!

© Jan Th.A.E. Roelofs (20 april 2012)

Bent u geïnteresseerd in meer teksten van Jan, bezoek dan zijn website www.roelofs.eu voor zijn dagelijkse blog. Het volgend Geschiedeniscafé is op 21 september.

Gorissen-jaar van start

Friedrich Gorissen (1950),
Collectie Familie Gorissen

Vandaag, op 19 april 2012, zou dr. Friedrich Gorissen, voormalig stadsarchivaris van Kleef en directeur van museum Haus Koekkoek, honderd jaar oud zijn geworden. Als geen ander drukte Gorissen in de twintigste eeuw zijn stempel op de geschiedschrijving van de grensregio Kleef-Nijmegen. Voor het Stadtarchiv Kleef, Museum Kurhaus Kleve en het Regionaal Archief Nijmegen is zijn honderste geboortejaar dan ook aanleiding om 2012 uit te roepen tot Gorissen-jaar, waarin verschillende activiteiten plaatsvinden (zie het programma).

Gorissen was een veelzijdig historicus en kunsthistoricus die over de grenzen heen keek en het gebied tussen Keulen en Utrecht als één cultuurhistorisch geheel beschouwde: de ‘Niederrheinlande’. Nijmegen dankt aan hem onder meer de Stedeatlas van Nijmegen (1956), een mijlpaal in de stedelijke geschiedschrijving die in veel opzichten nog steeds onovertroffen is. Deze publicatie is op intitiatief van Roel Hoek van het gemeentelijk bureau Archelogie en Monumenten gedigitaliseerd en kan sinds kort online worden geraadpleegd in de Digitale Studiezaal van het Regionaal Archief  Nijmegen. Al het kaartmateriaal uit de Nijmeegse Stede-atlas is opgenomen in de Beeldbank.

Gorissen schreef ook over de burchten in het Rijk van Nijmegen, de landschapsgeschiedenis van de Duffelt en het Getijdenboek van Katharina van Kleef. Zijn artikel over de familie Maelwael, waarin hij de Gebroeders van Limburg identificeert als Nijmeegse kunstenaars, staat aan de basis van het jaarlijkse Gebroeders van Limburgfestival. In de kennisbank van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis is nu een uitgebreid artikel over Gorissen opgenomen.

Regionaal Archief Nijmegen : bron van digitale wijkhistorie

Op zaterdag 14 april organiseert bloggersplatform Nijmegen Direct de eerste Nijmeegse Wijkmediadag. Een evenement voor iedereen die betrokken is bij communicatie in wijk en stad: van redacties van wijkkranten en wijkwebsites tot radio- & tv-medewerkers en wijkprofessionals. Nijmegen telt vele vrijwilligers en professionals die enthousiast bezig zijn met wijk- en stadscommunicatie. Ze maken wijkbladen, wijkwebsites, wijk-tv en nog veel meer. Tijdens tal van workshops op de eerste Nijmeegse Wijkmediadag kunnen ze elkaar ontmoeten en bij elkaar kennis en inspiratie opdoen om hun eigen wijk of buurt nog steviger op de kaart te zetten.

Medewerkers van het Regionaal Archief Nijmegen verzorgen een workshop over de schat aan historische informatie die in het archief over je wijk(historie) te vinden is. De DigitaleStudiezaal bevat duizenden foto’s, films, boeken en krantenartikelen over Nijmegen. En de Kennisbank van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis is een bron van inhoudelijke informatie over de Nijmeegse geschiedenis. Ook horen we graag wat het archief nog meer voor je kan betekenen. Misschien wil je advies over auteursrecht, het gebruik van foto’s online of over het archiveren van een tijdschrift of website.

Deelname aan het evenement dat plaatsvindt in de Ark van Oost is gratis en voor de late beslissers zijn er nog enkele plaatsen beschikbaar, dus meld je snel aan!

Monumentencommissie Nijmegen

Anders dan de titel suggereert, bestaat er in Nijmegen geen monumentencommissie. Althans, niet als een afzonderlijk benoemde commissie met deskundigen; in 2003 is de Nijmeegse Monumentencommissie samengevoegd met de Welstandscommissie en sindsdien opereert de geïntegreerde adviescommissie onder de naam Commissie Beeldkwaliteit.

De meest bekende taak van de Commissie Beeldkwaliteit is adviseren over de welstandsaspecten van bouwaanvragen, maar deze commissie adviseert dus ook over restauratie- en wijzigingsplannen voor rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, bouwhistorie monumenten en stadsbeeldobjecten. Daarnaast wordt de commissie ook betrokken bij beschermingsvoorstellen.

De Commissie Beeldkwaliteit bestaat uit een voorzitter en zes leden. Twee leden zijn specifiek vanwege hun cultuurhistorische achtergrond in de commissie benoemd. Het gaat om Karel Emmens, bouwhistoricus, en Geert van Veersen, restauratiearchitect. Beide leden zijn per 1 januari 2012 benoemd. Dat betekent dat zij nét hun eerste kwartaal hebben afgerond.

In dat kwartaal hebben zij bijgedragen aan de totstandkoming van 275 adviezen over schets- en bouwplannen. In ruim 50 gevallen had de advisering betrekking op beschermde panden of ontwikkelingen in beschermde gebieden.

De Commissie Beeldkwaliteit wordt bijgestaan door een ambtelijk secretariaat. De secretaris die betrokken is bij de voorbereiding en uitwerking van de advisering over projecten met een cultuurhistorische component (bijvoorbeeld de monumentenplannen) is een collega van het bureau Archeologie en Monumenten. Deze taak draagt bij aan de veelzijdigheid van de functie beleidsadviseur Cultuurhistorie, een functie waarbij je op maandag vaak niet weet wat je op vrijdag gedaan zult hebben...

 

Zeep, zeep en nog eens zeep

Bron: Regionaal Archief Nijmegen

De Mona Lisa als wikkel om een blok zeep, Jugendstil-ontwerpen op de zeep van de ‘fratelli Dobbelmann di Nimegue’, sprookjestaferelen op kinderzeep. Het zijn enkele voorbeelden van het opmerkelijke en vaak fraaie reclamemateriaal dat te vinden is in het archief van Zeepfabriek Dobbelman. Dit reclamemateriaal is nu digitaal toegankelijk gemaakt via de Digitale Studiezaal van het Regionaal Archief Nijmegen. Het digitaliseringsproject is mede mogelijk gemaakt door het landelijke digitaliseringsprogramma Metamorfoze en omvat meer dan 2.500 scans en 4.500 foto's.

Dobbelman leverde tal van zeepproducten, zoals toiletzeep, scheerzeep, babyzeep, waspoeder en tandpasta. Om deze producten in de markt te zetten werd al vroeg de hulp ingeschakeld van gerenommeerde reclamemakers als De La Mar. Er werd serieus werk gemaakt van de aankleding en marketing van de producten. Voor het ontwerp van wikkels, etiketten en verpakkingen werd bijvoorbeeld inspiratie gezocht bij diverse kunststromingen, maar ook bij Hollywood-films.

Zeep proeven....
meer foto's op Flickr

De geschiedenis van de firma Dobbelman begon in 1854 toen een uit 1733 stammende zeepziederij werd overgekocht door de Duitse Johann Peter Dobbelmann. Deze zeepziederij stond aan de Lange Brouwerstraat in de benedenstad. Na een brand werd er verhuisd naar de wijk Bottendaal. Tot 1968 bleef de fabriek in handen van de familie Dobbelmann. De succesvolle zeepfabriek verschafte enkele honderden Nijmegenaren werk en bleef tot 1999 in bedrijf tot de productie werd overgeheveld naar Denemarken. In een artikel in de kennisbank van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis staat meer informatie met daarbij ook een overzicht van de vele zeepmerken van Dobbelman. Een selectie historische foto’s op het Flickr-account van het archief biedt een kijkje in de fabriek en het werkproces.

In bibliotheek de Mariënburg is een kleine tentoonstelling ingericht met foto's en voorbeelden van reclamemateriaal en in de hal van het Regionaal Archief Nijmegen zijn enkele films over Dobbelman te zien. Loop tijdens openingsuren gerust even binnen om een kijkje te nemen. Zie voor meer informatie www.nijmegen.nl/archief.